काठमाडौं ।
भनिन्छ, निराशामा बाँचेको समाजले सधै ‘सुपर हिरो’को माग गर्छ । त्यो समाजलाई सामान्य घटना, पात्रमा विश्वास हुदैन ।
रमेश सिलवाल राखेको सदस्य सचिवको रुपमा के आएका थिए, चरम निराशामा बाँचेको नेपाली खेलकुदले उनलाई सुपर हिरो जस्तै ठानेको थियो ।
एक समय देशमा केपी ओलीको ‘चकाचक’ र ‘रजगज’ भएको समय सिलवाल राखेपमा सदस्य सचिव भएर आएका थिए । केपी ओलीले विश्वास गरेको पात्र, ओलीको भित्री कोटरीका मान्छे, ओलीसँग सिधै पहुँच राख्ने पात्रको रुपमा सिलवालको खुबै चर्चा भयो ।
उनी पहिलो पटक राखेप आउँदा देश १३ औं साग खेलकुदको अन्यौलताबाट गुज्रिरहेको थियो । तत्कालिन प्रधानमन्त्री ओलीले निकै विश्वास गरेर सिलवाललाई सदस्य सचिवको रुपमा पठाएका थिए । देशकै प्रतिष्ठाको सवाल भएका कारण सागको आयोजना र सञ्चालन निकै संवेदनशिल थियो । अन्यौलताका बीच साग खेलकुदको सफल आयोजना र सञ्चालन भयो । सिलवालको ‘हाइ हाइ’ भयो । खेलकुदका पुराना अनुहारले सिलवालमा शरदचन्द्र शाहको झल्को देखेको भन्थे ।
प्रधानमन्त्रीले पत्याएका, विश्वास गरेका, राष्ट्रको ढुकुटी जिम्मा लगाएका पात्रसँग नेपाली खेलकुदका ठुलो अपेक्षा थिए । धेरैले भन्थे, यत्तिका सदस्य सचिव सायदै नेपाली खेलकुदले विरलै पाउनेछ ।
सदस्य सचिवको रुपमा शानदार सुरुवात गरेका सिलवाल राष्ट्रिय खेलकुद विकास ऐन २०७७ कार्यान्वयनमा आएपछि पदमुक्त भए । नयाँ ऐन अनुसार अब खुल्ला प्रतिस्पर्धाबाट सदस्य सचिवको छनोट हुने भयो । सिलवालले नयाँ ऐनप्रति बिमति राख्दै आएका थिए । मन्त्रालयको आह्वान गरेको खुल्ला दर्खास्तको अन्तिम समयमा सिलवालले निवेदन दिए, प्रधानमन्त्री ओलीको इच्छा अनुसार दोस्रो पटक सदस्य सचिवको रुपमा उनी नियुक्त भए ।
सिलवालको दोस्रो नियुक्तिलाई सबैले हार्दिकता सहितनै लिएका थिए । अझ भनौं केही विरोधीलाई छाडेर सबैले सिलवाललाईनै सदस्य सचिवको रुपमा देख्न चाहेका थिए । खेलकुद ऐनको परिवर्तित अवस्थामा काम गर्न आँकलन पनि थियो । तर शक्तिशाली प्रधानमन्त्रीको साथ रहेका सिलवाललाई गाह्रो नहुने एकथरीको बुझाई थियो ।
सदस्य सचिवको रुपमा आएपछि सिलवालले दुई शब्द निकै जोड दिएर भन्ने गर्थे, सुशासन र पारदर्शीता । दुखका साथ भन्नु पर्छ, राखेपमा बिताएको दुई वर्ष समय सिलवालले कुशासन र अपारदर्शीतामै बिताएका छन् ।
गत सोमबार सरकारले सदस्य सचिव सिलवाललाई पदबाट बर्खास्त गर्यो । नेपाली खेलकुदले आश गरेका, भरोसा गरेका पात्रको बहिर्गमन निकै निराशाजनक रह्यो । दोस्रो कार्यकालमा खेलकुद सञ्चालनमा सिलवाल पूर्णत असफल सावित रहे । उनले दोस्रो कार्यकालमा नेपाली खेलकुदलाई कुनै योजना र आशा दिन सकेनन् । बरु आफ्नै संकिर्ण स्वभाव र कार्यशैलीले आलोचित बने ।
सुशासन र पारदर्शीता कायम गर्ने बाचा सहित खेलकुद छिरेका सिलवालनै बरु कुशासन र अनियमितताका संरक्षणकर्ता जस्तो बने । साग खेलकुदको अनियमिततामा उनी मुछिए भने केही विवादास्पद ठेक्का प्रकृयामा जोडिन पुगे । नेपाली खेलकुद मात्र हैन, समग्र देशले आश गरेर काबिल ठानेका पात्र ‘भुत्ते’ साबित बने । खेलकुद बदल्ने लक्ष्य सहित राखेप छिरेका सिलवाल राज्यका अघि ‘अयोग्य’ सावित बने ।
ऐन कार्यान्वयनमा असफल :
नेपाली खेलकुदको कार्यकारी निकाय राखेपका प्रमुख हुन्, सदस्य सचिव । दोस्रो पटक सदस्य सचिव बनेर आएपछि ऐन कार्यान्वयनको जिम्मेवारी सिलवालको समेत थियो । तर ऐन कार्यान्वयनमा उनी पुरै असफल देखिए । राष्ट्रिय खेलकुद ऐन २०७७ प्रति उनले सार्वजनीक रुपमा असन्तुष्ट जनाएका थिए । जिम्मेवारी वहन गरेर आएपनि ऐन कार्यान्वयनको दायित्व सिलवालको थियो । तर पछिल्ला एक वर्ष उनी यसमा निकम्मा जस्तै बने ।
ऐन कार्यान्वयन नहुँदा पुरै खेलकुद भद्रगोल बन्यो । ऐन कार्यान्वनयका लागि मन्त्रालयले कार्यविधि तयार गरेको थियो । तर सो कार्यविधिमा राखेपले कहिल्यै छलफल गरेन र सुझाव समेत मन्त्रालयलाई दिएन । ऐनको कमजोरीको बाहानामा पुरै खेलकुदलाई असफल बनाउनमै सदस्यको सचिवको जोड देखियो । कार्यविधि तयार नहुँदा खेलकुद ऐन कार्यान्वयनमा समस्या देखिएको छ ।
जिम्मेवार विहिन :
पछिल्ला डेढ वर्ष खेलकुद मात्र हैन, विश्व समुदायनै कोभिडबाट प्रभावित बन्यो । नेपाली खेलकुद त अझ अस्तव्यस्त बन्यो । तर खेलकुदको कार्यकारी निकायको हैसियतमा सदस्य सचिव सिलवाल मौन प्राय रहे । कोभिडमा खासै खेलकुद गतिविधि सञ्चालन गर्न नसकेपनि उनले खेलाडी र खेललाई जोगाउन सक्ने, प्रशिक्षणलाई एउटा प्रक्रियाबाट नियमित गर्न सक्थे । तर उनको यसमा रुचि देखिएन ।
खेलाडी, खेलकर्मीको राहत र उद्धारमा कुनै ठोस कार्यक्रम ल्याएनन् । खेलकुदका विभिन्न व्यक्ति र संस्थाले व्यक्तिगत र संस्थागत पहलमा राहतका कार्यक्रम सञ्चालन गरे । तर राखेपले आफ्ना खेलाडी, प्रशिक्षक, अफिसियल, खेल पदाधिकारीको अवस्थाबारे कुनै चासो राखेको देखिएन ।
एउटा उदाहरण, कोभिड प्रकोप सुरु भएसँगै झापामा एउटा अमानवीय घटना घट्यो । एथ्लेटिक्सकी राष्ट्रिय च्याम्पियन चन्द्रकला लामगादेमाथि जातिय बिभेद र कुटपिटको घटना घट्यो । तर खेलकुदको अभिभावकीय संस्था राखेप यस घटनामा पुरै बेखबर जस्तै रह्यो । एउटा राष्ट्रिय खेलाडीमाथि जातिय बिभेद र कुटपिटको घटना सार्वजनीक हुँदा राखेपका सदस्य सचिवले एउटा बिज्ञप्ति निकाल्न समेत आवश्य ठानेनन् । राष्ट्रिय च्याम्पियन खेलाडीमाथि भएको यस अमानवीय घटनामा राखेपले सामान्य मानवीय समवेदना समेत देखाएन ।
भद्रगोल खेलकुद :
अघिल्लो महिना नेपाल तेक्वान्दो संघले राखेपको निर्देशन लत्याउँदै निर्वाचन गर्यो । ऐन, कानुनलाई देखाउदै निर्वाचन रोक्न निर्देशन दिएको राखेपले झण्डै डेढ वर्ष आफै कानुन निर्माणमा कुनै हात हालेन । तेक्वान्दो संघले अवैधानिक कामनै गर्यो । र संघले अवैधानिक काम गर्यो भन्ने नैतिक बल राखेपसँग समेत छैन । राखेप आफैले ऐन अनुसारको कार्यविधि बनाउन पहलकदमी लिएको छैन ।
कार्यविधि नहुँदा तेक्वान्दो मात्र हैन, भलिबल, जुडो लगायतका धेरै संघ तदर्थवादमा चलेका छन् । तर राष्ट्रिय संघलाई निर्वाचनमा लगेर शुसासन कायम गर्ने सवालमा सदस्य सचिव सधै बेखबर रहे । नयाँ ऐन अनुसार धेरै राष्ट्रिय संघको निर्वाचन रोकिएको छ । तर कानुनी रुपमा गाँठो फुकाएर संघहरुलाई निर्वाचनमा लैजाने ठोस कदम सिलवालले चालेनन् । समयमै निर्वाचन नहुँदा खेलकुद संघका काम कारबाही प्रभावित छन् । अनियमिमता बढेका छन् । काम गर्न सकेका छैनन् । तर खेलकुदको कार्यकारी निकायले यसलाई गम्भिरतापूर्वक लिएन ।
समन्व्यको अभाव :
राखेपको बोर्डलाई निकम्मा बनाउने सबैभन्दा ठुलो भुमिका सिलवालले खेले । करिब डेढ वर्ष भो, राखेपको बोर्ड बैठक बस्न नसकेको । राखेपको बोर्ड बैठक बसाल्ने अधिकार सदस्य सचिवलाई छैन । तर दावा लामा खेलकुद मन्त्री हुँदा राखेपको बोर्ड बैठक राखेर खेलकुदलाई विधि, पद्धती र वैधानिक ढंगले चलाउने अवसर सिलवाललाई थियो । मन्त्री आफै खेलकुद सदस्य सचिव सिलवालले चलाउने हो भन्थे । तर आफुलाई सहज अवस्थामा हुँदा समेत उनले राखेपको बोर्ड बैठक राख्न चासो दिएनन् । ऐन विपरित आफु अनुकुलका राखेपका बोर्ड सदस्यलाई जिम्मेवारी दिने र फरक मत राख्नेलाई जिम्मेवार विहिन बनाउने काम सिलवालले गरे ।
एउटै डुङ्गामा रहेका राखेपका बोर्ड सदस्यसँग समेत सिलवालको सम्बन्ध सुमधुर रहेन । आफ्नै पार्टीबाट मनोनित भएर आएका सदस्यसँग सिलवालले काम गर्न सकेनन् । राखेपमै कर्मचारीको अगाडी हात हालाहालको अवस्था बन्यो । खेलकुदले अझ बढी जिम्मेवारीबोध र सामुहिक कार्यशैलीको माग गर्छ । सिलवाल एक्लै हिड्न खोजे । खेलकुदमा लामो अनुभव र क्षमता भएका बोर्ड सदस्यसँग सहकार्य र समझदारी गर्न सकेनन् ।
सागको अनियमितता :
साग आयोजनाको कार्यविधिले प्रतियोगिता सम्पन्न भएको तीन महिनाभित्र खर्च–विवरण सार्वजनीक गर्नुपर्ने भन्छ । तर सिलवालले ‘फेस सेभिङ’का लागि झण्डै एक वर्षमा सागको खर्च विवरण सार्वजनीक गरे । सागको सामान खरिद तथा वितरणमा सरकारकै महालेखा परिक्षकको कार्यालयले ठुलो प्रश्न उठाएको छ । वार्षिक प्रतिवेदनमै साग खेलकुदको खर्च प्रक्रियामा अपरादर्शीता देखिएको उल्लेख गरेको छ । पारदर्शीताको बिगुल फुक्दै खेलकुद छिरेका सिलवाललाई साग खेलकुदकै अनियमितताको दाग लागेको छ । सागको अमियमिमता राज्यको सम्बन्धित निकायले एक दिन पक्कै छानविन गर्नेछ ।
मुलपानी क्रिकेट मैदान र दकमको अन्तराष्ट्रिय फुटबल रंगशाला निर्माणको ठेक्का प्रक्रिया सम्झौतामा समेत सिलवालमाथि युवा तथा खेलकुद मन्त्रालयको गम्भिर आपत्ती छ । मन्त्रालयको निर्देशन बेवास्ता गर्दै उनले मुलपानीको ठेक्का सम्झौता अघि बढाएपनि दकमको रंगशालाको प्रक्रिया अहिले रोकिएको छ ।
योजना विहिन नेतृत्व :
हरेक नेतृत्वसँग एउटा सपना हुन्छ, लक्ष्य हुन्छ । तर सदस्य सचिवको रुपमा सिलवालको सपना, योजना र लक्ष्य नेपाली खेलकुदले देख्न पाएन । न उनले नीतिगत रुपमा खेलकुदमा आशा देखाउन सके, न व्यवहारिक रुपमा खेलकुदलाई चलायमान बनाउन सके ।
तत्कालिन सदस्य सचिव युवराज लामाले राष्ट्रिय टिम तयारी र नियमित प्रशिक्षणको योजना घरेलु खेलकुदमा कार्यान्वयन गरेका थिए । १३ औं सागमा नेपालले प्राप्त नतिजाको धेरै योगदान लामाको सो योजनाको मानिन्छ ।
राष्ट्रिय टिम बनाउने, खेलाडीलाई नियमित प्रशिक्षणमा राख्ने र अन्तराष्ट्रिय रुपमा प्रतिस्पर्धा गराएर नतिजा निकाल्ने तत्कालिन सदस्य सचिव लामाको योजनाले सागमा राम्रो काम गर्यो । तर सो अनुसारको ‘भिजनरी योजना’ सदस्य सचिव सिलवालबाट कहिल्यै आएन । बरु पुरानै योजनाको कार्यान्वनयमा समेत उनी चुके । सागपछि धेरै खेलाडीले राष्ट्रिय च्याम्पियनसिप खेल्न पाएका छैनन् । प्रधानमन्त्री तथा पार्टी अध्यक्ष केपी ओलीलाई खुसी पार्न प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा सयौं खेलकर्मी जम्मा गर्ने सिलवालले कोभिडलाई देखाएर पक्कै छुट पाउनै छैनन् ।
साग आयोजनाको ठुलो जस भेटेका सिलवाल दोस्रो कार्यकालमा भने बर्खास्तमा परे । अनौपचारिक संवादमा सिलवाल पुन खेलकुदमा आफु नफर्कने बताउने गरेका थिए ।
गोल्डेनगेट कलेजलाई नेपाली नीजि क्षेत्रकै अग्रणी शैक्षिक संस्था बनाएका सिलवालले खेलकुदमा भने आशा भने देखाउन सकेनन् । सरकारबाट बर्खास्तमा परेका सिलवाल अदालत जाने केहीको अनुमान छ । खेलकुदप्रति थोरैपनि माया भए, सिलवालले खेलकुदलाई थप गिजोल्ने काम नगरुन् ।
