काठमाडौं ।
चतुर अर्थात चतुरबहादुर चन्द फेरी नेपाली क्रिकेटको नेतृत्वमा आए । चार बर्षअघि समेत उनी अध्यक्ष भएका थिए । तर खेलकुदको सर्वोच्च निकाय राखेपले उनी निर्वाचित भएको चुनावलाई मान्यता दिएन । चार बर्षको समयचक्रले पुन उनलाई नेपाली क्रिकेटको नेतृत्वमै स्थापित गराएको छ । अन्तत आईसीसीले गराएको चुनावमा चतुरले नै बाजी मारेका छन्, त्योपनि धेरै मत अन्तरले ।
चतुर क्रिकेटर हैनन् । उनले कहिल्यै ब्याट समाएनन्, बलिङ गरेनन् । तर नेपाली क्रिकेट नेतृत्वमा उनी लामो समयदेखि आबद्व रहे, प्रशांसकको रुपमा ।
पेशाले उनी शिक्षक हुन् । राजनीति उनको उद्वेश्य हो । उनी कांग्रेसबाट दुई पटक महासमिति सदस्य भईसकेका छन् । उनको जिल्ला बैतडी हो । उनी कांग्रेसको जिल्ला उपसभापति हुन् ।
भर्खरै मात्र हो उनले शिक्षण पेशाबाट अवकास लिएको । लगत्तै उनी जिल्ला उपसभापतिमा मनोनित भए । हुन त उनी जिल्ला सभापतिमा दाबेदार थिए । तर सरकारी जागिरले गर्दा उनी पुर्णकालिन राजनीतिमा केही ढिला गरि आए । जब आए, सिधै जिल्ला उपसभापति भए ।
शिक्षण पेशामा हुदाँ समेत उनी पार्टी राजनीतिमा क्रियाशिल थिए । संगै क्रिकेट राजनीतिलाई अघि बढाएका थिए । क्रिकेटको केन्द्रिय निकायमा उनको परिक्षण हुन बाँकी छ । तर क्षेत्रीय क्रिकेटमा उनलाई सम्झिने खास खास कारण छ ।
नेपालको राष्ट्रिय क्रिकेट टिमको अनुहार हेर्नुस त, अधिकांश अनुहार सुदुरपश्चिकै छन् । बिनोद भण्डारीदेखि दिपेन्द्र सिंह ऐरीसम्म । अझ नयाँ अनुहार त कति कति ।
सुदुरपश्चिमलाई क्रिकेटको शहर बनाउन भुमिका चतुरले खेलेको धेरैले मान्छन् । उनैले सुदुरपश्चिमलाई क्रिकेटको उर्वर भुमि बनाए । तत्कालिन क्षेत्र नम्बर ५ बाट छुट्टिएर उनैले सुदुरपश्चिमलाई क्रिकेटको नयाँ क्षेत्र बनाए । अनि सुदुर नेपालमा क्रिकेटको जग हाले ।
उनले सुदुरपश्चिमलाई क्रिकेटको उर्वर भुमिमात्र बनाएनन्, बैतडी जस्तो दुर्गम जिल्ला हुदै क्रिकेटको केन्द्रिय राजनीतिमा समेत आफुलाई स्थापित गर्न सफल रहे । अब समग्र नेपाली क्रिकेटको नयाँ अध्याय लेख्ने जिम्मेवारी उनै चतुरको काँधमा आईपुगेको छ ।
चुनाव –
चतुरले जितेको चुनावको कुरा गर्नु अघि केही बर्ष अगाडी फर्कौ ।
आईसीसीले ७३ सालको बैशाखमा नेपाली क्रिकेट निलम्बन गरेको थियो । सरकारी हस्तक्षेप र चुनावको वैधानिकमा आईसीसीको प्रश्न थियो ।
सुरुमा वैधानिकको प्रश्नमा केन्द्रित हौ ।
चार बर्षे कार्यकाल सकिन लागेको थियो । टंक आङबुहाङ नेतृत्वको कार्यसमितिलाई चुनाव गराउनुपर्ने बाध्यता थियो । तर चुनावको संघारमा संघभित्र आन्तरिक कलह तिव्र बन्यो । आफु पुन अध्यक्ष हुने सर्तमा मात्र टंकले निर्वाचन गर्ने अड्डी कसे । तर प्रष्ट बहुमतमा रहेको चतुर समुहलाई सर्त मान्य हुने कुरै भएन ।
टंकले चुनावको सहमती नै दिएनन् । तर अध्यक्षलाई साथमै नलिएर चतुर समुह निर्वाचनमा अघि बढ्यो । अध्यक्ष सहमत नभएको क्यानको निर्वाचन गराउन राखेप सहमत भएन । उसले चुनावको मिति नै दिएन । पटक पटक चतुर समुहले मितिका लागि परिषद्संग हार गुहार गरेका थिए । तर तत्कालिन सदस्य सचिव केशव विष्ट टसको मस भएनन् । केही जिल्लाको विवादलाई उनले मुख्य कारण देखाए । तर विष्टमाथि आजपनि लाग्ने एउटा आरोप छ, क्यानको वैधानिक हैसियत गुम्नुमै उनले आफ्ना स्वार्थ समुहको भलो देखेका थिए ।
राखेपको सहमती बिनै चतुर समुहले साधारण सभा आह्वान गर्यो । बाधा अड्काउ फुकाउ गर्दै क्यानको निर्वाचन गर्यो । चतुर समुहसंग अरु विकल्प पनि त थिएन ।
तर बाधा अड्काउ फुकाउको कुनै वैधानिक आधार थिएन । भलै महासचिव अशोकनाथ प्याकुरेलले सार्वभौम साधारण सभाले त्यो हैसियत राख्ने दाबी गर्दै आए । तर सोही चुनावलाई आईसीसीले अवैधानिक करार गरिदियो ।
अब थोरै कुरा सरकारी हस्तक्षपको गरौ ।
परिषद्ले चतुर नेतृत्वको क्यानको चुनावलाई बारम्बार अवैधानिक भन्यो । निर्वाचित क्यानको कुनै वैधानिक हैसियत नभएको जिकिर गर्यो । सरकारले अन्तिम समयमा क्यान विगठन गर्दै रमेश सिलवालको नेतृत्वमा तदर्थ कमिटि गठन गर्यो । लगत्तै काम गर्न नपाएको भन्दै निर्वाचित क्यान अदालतको ढोका पुग्यो । सबै घटनालाई सुष्म ढंगले हेरिरहेको आईसीसीले क्यानलाई निलम्बन ठोकिदियो ।
अब चतुरको दोस्रो ईनिङ्सको कुरा गरौ ।
क्यान अनिश्चितकालिन निलम्बनमा पर्यो । तर चतुरको क्रिकेट राजनीतिको क्रियाशिलतामा कुनै कमी आएन । उनी सर्वसम्मत अध्यक्ष चुनिएका थिए । क्यान निलम्बनमा रहेपनि उनले निलम्बित क्यानको निरन्तर नेतृत्व गरिरहे ।
जिल्ला, प्रतिनिधि र कार्यसमितिलाई एक ठाउँमा जोड्दै क्रिकेट विवाद समाधानको हिसाव किताब निकालिरहे । क्यान निलम्बनमा रहदाँ समेत उनले कार्यसमितिको बैठक पटक पटक बोलाए । छलफल गरे, परामर्श गरे अनि निर्णय लिए । तर आफुबाट कसैलाई बाहिर जान दिएनन् ।
आईसीसीको स्वतन्त्र कमिटिले जब २० जिल्लाको निर्वाचनलाई वैधता दिदै १९ जिल्लामा पुन निर्वाचन गराउने निर्णय गरेको थियो, त्यही समय केन्द्रिय चुनावमा चतुर बलियो हुने लख काटिएको थियो ।
चुनावको दौरान समेत चतुर सबै जिल्लासंग सम्पर्कमा बसे । आफु अनुकुलको अंक गणित निकाल्न प्रयास गरे । धेरैमा उनी सफल भए । जब जिल्ला र प्रदेशको निर्वाचन सकियो, चतुर त्यही समय सुविधाजनक बहुमतमा थिए । चुनावको अघिल्लो दिन खेलपाटीसंगको भेटमा हुने विपक्षी टिमको भोट किटेरै बताएका थिए ।
चुनाव जित्नेमा उनी पुरै आत्मविश्वासी थिए । उनको अनुहारको छटपटी हेर्दा लाग्थ्यो, उनी जितको ब्यग्र प्रतिक्षामा थिए ।
जब नतिजा आयो, उनले प्रचण्ड बहुमत प्राप्त गरेका थिए । उनले ५९ मा ४४ मत प्राप्त गरेका थिए । अर्का प्रत्यासी विनयलाई १५ भोट खसेको थियो । चुनावी अंक गणितलाई नियालेका धेरैका लागि नतिजा प्रत्यासीत थियो । जिल्ला र प्रदेशको निर्वाचनले केन्द्रिय चुनावमा चुतरको प्यानल हाबी हुने प्रष्ट देखाएको थियो ।
चुनौती
अब चतुर चुनौतीले घेरिएका छन् । यसबारे उनी समेत जानकार छन् । क्रिकेटप्रति आम समर्थकको ठुलो अपेक्षा छ । समर्थक र सिंगो खेलकुदको अपेक्षालाई सम्बोधन गर्दै क्रिकेट विकाशको रोडम्याप कोर्ने जिम्मेवारी चतुरको काँधमा आईपुगेको छ ।
उनको चुनौतीलाई बुँदागत रुपमै उल्लेख गरौ ।
पहिलो – चतुरको कर्मथलो बैतडी हो । राजनीतिक क्षेत्र बैतडी भएकाले अधिकांश समय उनी गृह जिल्लामै बिताउने गर्छन् । क्यानको केन्द्रिय नेतृत्वमा आईसकेपछि नेपाली क्रिकेटले उनीबाट धेरै समय माग गर्छ । के उनी त्यसकालागि तयार छन् ? त्यहीबाट उनको परिक्षा सुरु हुनेछ ।
महासचिव अशोकनाथ प्याकुरेल, उपाध्यक्ष राजुबाबु श्रेष्ठ र सदस्य अमित विर पाण्डे बाहेक क्यानका अधिकांश सदस्य काठमाडौं बाहिरबाट आएका छन् । केन्द्रिय क्रिकेटमा उनीहरुले दिने समयले धेरै हदसम्म नेपाली क्रिकेटको गति निर्भर रहनेछ ।
दोस्रो – राखेपको सदस्य सचिवमा रमेश सिलवाल छन् । कुनै समय उनी क्यान विगठनपछि बनेको तदर्थ कमिटिका संयोजक थिए । तत्कालिन समयमा उनै सिलवालविरुद्व चतुर समुहले अदालतमा मुद्वा दायर गरेको थियो ।
क्यानको केन्द्रिय चुनावको संघारमा उनै सिलवालले बखेडा झिकेका थिए । उनले चुनावका लागि राखेपसंग मान्यता लिनुपर्ने र निर्वाचन मण्डल राखेपले गठन गर्नुपर्ने अडान कसेका थिए । तर सिलवाल आफ्ना अडानबाट केही सन्देश दिन चाहन्थे, आफुलाई बाइपास गरेर वा आफ्नो ईच्छा विपरित क्रिकेट अघि बढ्न सक्दैन । उनै सिलवालसंग चतुरले अब चार बर्ष काम गर्नुपर्नेछ । चतुर र सिलवालको सम्बन्धले नेपाली क्रिकेटको भविष्य धेरै हदसम्म प्रभावित बन्नेछ ।
तेस्रो – चतुर सम्मिलित क्यानको पहिलो निर्वाचित कमिटि आईसीसीको नजरमा बदनाम छ, विश्वास गुमाएको छ । आर्थिक पारदर्शीता, कार्यसम्पादन र सुशासनमा खरो उत्रिन नसक्दा आईसीसीले नेपालाई प्रदान गर्दै आएको अनुदान समेत रोकेको थियो ।
चन्दलाई आईसीसीसंग बिग्रएको सम्बन्धलाई सुधार गर्दै विश्वासमा लिनुपर्ने चुनौती छ । काम गरेर विश्वास जित्नुपर्ने चर्को दबाब उनी समक्ष छ । चतुर नेतृत्वको क्यानले आईसीसीलाई दिलाउने विश्वासले समेत क्रिकेट विकासमा आउने अन्तराष्ट्रिय सहयोगमा ठुलो भुमीका खेल्ने जानकारहरु बताउँछन् ।
चौथो – क्यानको भर्खरै सकिएको चुनावमा केही मुख्य खेलाडी बाहिर रहे । ठाकुर प्रताप थापा र दिवाकर घले केही ठुला खेलाडी हुन् । आफ्नो समुहका मुख्य खेलाडीलाई व्यवस्थापन गर्नुपर्ने चुनौती चतुरका अगाडी छ । चुनाव बाहिर रहेका खेलाडीले विधान संशोधन गरेर आफ्नो भुमिका खोज्न सक्छन् । बाहिर रहेका क्रिकेटर प्रभावशाली अनुहारलाई व्यवस्थापन गर्नुपर्ने चुनौती उनका अगाडी छ ।
अर्को कुरा, चुनाव चुतरले जितेका छन् तर नेपाली क्रिकेटका केही ठुला नाम चुनावमा हारेका छन् । विनयराज पाण्डे सहितको चुनावमा पराजित टिमको व्यस्थापन समेत चतुरको चुनौतीको बिषय हो । पुर्व कप्तान पवन अग्रवाल, प्रशिक्षक जगत टमाटा, प्रफुल्ल वैद्य, उपेन्द्र भट्टराई जस्ता क्रिकेटका ठुला अनुहारको सम्बोधन चतुरले गर्नुपर्नेछ ।
पाँचौ – चतुर सम्मिलित क्यानसंग राष्ट्रिय क्रिकेट टिमका खेलाडीको सम्बन्ध कहिल्यै समुधुर रहेन । खेलाडीकै उजुरीका कारण चुतर सहितका पदाधिकारीले अख्तियारमा भ्रष्टचारको मुद्वा खेप्न पर्यो ।
पुन चुनावबाट नेतृत्वमा आएपछि राष्ट्रिय टिमका खेलाडीलाई सन्तुलनमा राख्नुपर्ने चुनौती चतुर नेतृत्वको कार्यसमितिलाई छ । चार बर्ष क्यान नहुदाँ नेपाली टिमको व्यवस्थापन रमन सिवाकोटीले गरे । अब क्रिकेटको व्यवस्थापनको जिम्मेवारी नयाँ कार्यसमितिमा आईपुगेको छ । जिम्मेवार ढङ्गले अघि नबढे क्रिकेटर र संघबीचको विवाद पुन ब्युँतिन सक्नेछ । क्रिकेट नयाँ विवादमा जेलिन सक्छ ।
सबै भन्दा मुख्य चुनौती आईसीसीलाई विश्वासमा लिएर क्यान निलम्बनको फुकुवा गर्नुपर्ने दायित्व निर्वाचित क्यानका अगाडी छ । शुन्य अवस्थामा रहेको घरेलु क्रिकेटको संरचनालाई नयाँ आकार दिदै क्यानमा नयाँ कर्मचारीको नियुक्ती अनि स्रोतको व्यवस्थापनले चतुरको टाउको दुखाउने पक्का छ । तलब नपाएर बसेका कर्मचारी र खेलाडीको खिन्न अनुहार उनले सुरुमै भोग्नुपर्नेछ ।
अन्तिममा –
चुनावबाट नेपाली क्रिकेटको शक्ति घरमा फर्किएको छ । क्यान निलम्बनको अवस्थामा नेपाली क्रिकेटको वर्तमान र भविष्य दुबईस्थित आईसीसीको केन्द्रिय कार्यालयमा कैद थियो ।
अब घरमा फर्किएको क्रिकेटको शक्तिलाई क्रिकेटको विकासमा लगाउनुपर्ने दायित्व क्यानको नयाँ कार्यसमितिका अगाडी छ । खेलाडी उत्पादन, ग्रासरुटको विकासको ढाँचा, नेपाली क्रिकेटको कार्ययोजना र अन्तराष्ट्रिय रोडम्यापको खाका सिंगो नेपाली खेलकुदले प्रतिक्षा गरेर बसेको छ । के नयाँ कार्यसमिति चुनौतीमा खरो उत्रिन सक्ला ?
