कप्तान धोनी – जसले आईसीसीका सबै उपाधि जिते

एजेन्सी । भारतीय क्रिकेट टोलीका पूर्व कप्तान महेन्द्र सिंह धोनीले अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेटबाट सन्यास घोषणा गरेका छन् ।

धोनीले शनिबार १६ वर्षे अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेटबाट सन्यास घोषणा गरेका हुन् ।

सामाजिक सञ्जाल इन्स्टाग्राममा एक पोस्ट गर्दै धोनीले सन्यास घोषणा गरेका हुन् ।

३९ बर्षीय धोनीले सन् २०१९ को विश्वकपपछि भारतबाट अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट खेलेका थिएनन् ।

सन् १९८१ को जुलाई ७ मा भारतको पुर्वी भाग राँचीमा जन्मिएका धोनी बाल्यकालमा फुटबल र ब्याडमिन्टनमा एकदमै रुचि राख्दथे ।

धोनीका पिता पान सिंह धोनी मेकनमा पम्प अपरेटरको रुपमा काम गर्दथे । आमा देवकी देवी गृहिणी थिइन् । उनका दाइ नरेन्द्र सिंह धोनी राजनीतिमा लागेका छन् भने दिदी जयन्ती गुप्ता शिक्षिका रहेकी छिन् ।

धोनी आफ्नो फुटबल टोलीका गोलरक्षक थिए । उनी जिल्ला तथा राज्य स्तरिय प्रतियोगिता खेल्न गर्दथे, तर फुटबल प्रशिक्षकको करका कारण उनी क्रिकेट खेल्न थाले ।

करिअर

उनले तीन बर्ष (१९९५–१९९८) मा स्थानीय क्लब कमान्डो क्रिकेट क्लबबाट खेले । उनको विकेट–किपिङको अद्भुत क्षमताले नै उनलाई टोलीमा स्थान दिएको थियो । सन् १९९७–९८ को सिजनमा ‘विनु मनकड यु–१६ च्याम्पियनसिप’मा उनको प्रदर्शन उल्लेख्य रह्यो ।

धोनी बिहारको १९ बर्ष मुनिको टोलीमा छनौट हुन सके । उनको सुधारिएको ब्याटिङ र किपिङको सहयोगमा उनी सन् १९९९ र २००० को रणजी ट्रफीका लागि छनौट भए । उनले रणजीमा असामको टोलीविरुद्ध डेब्यु गर्दै अविजित ६८ रन प्रहार गरे ।

अर्को सिजनमा उनले आफ्नो पहिलो शतक लगाए । तर सन् २००३ को अन्त्यसम्म उनको प्रत्येक खेलमा औसत स्कोर ४० को हाराहारीमा थियो । उनी सन् २००३ मा पाकिस्तान ‘ए’ र केन्यासँगको त्रिकोणात्मक सिरिजका लागि भारतको ‘ए’ टिममा बोलाइए । उनले सो सिरिजका दौरान ७२ दशमलव ४ को औसतमा ३ सय ६२ रन गराउन सके । उनले पाकिस्तानविरुद्ध लगातार शतक प्रहार गरे ।

घरेलु क्रिकेट र अन्तर्राष्ट्रिय भ्रमणमा सम्झनलायक प्रदर्शन गरेपछि उनलाई सन् २००४–०५ मा बंगलादेश भ्रमणमा जाने टोलीमा मौका दिइएको थियो । उनले आफ्नो डेब्यु खेलमा रनआउट हुँदै डक आउट भएपनि पाँचौ एकदिवसीय खेलमा पाकिस्तानविरुद्ध १ सय २३ बलमा १ सय ४८ रन गराएका थिए । त्यो प्रदर्शन कुनै पनि भारतीय विकेटकिपरले बनाएको व्यक्तिगत स्कोर भन्दा बढी थियो । यसले टोलीमा उनको उपस्थिती झनै मजबुत गरायो ।

सन् २००५ को नोभेम्बरमा भारतले २ सय ९९ रनको कठिन लक्ष्य पछ्याइरहेको थियो । त्यस खेलमा धोनीले १ सय ४५ बलमा १ सय ८३ रन बनाउँदै खेल भारतको पक्षमा पार्न सके । उनले सो सिरिजमा ३ सय ४६ रन गराउँदै ‘म्यान अफ दि सिरिज’ जित्न सके ।

२००७ को विश्वकप

सन् २००७ को आईसिसी विश्वकपको तयारीका लागि भारतले वेस्ट इन्डिज र श्रीलंकासँग अभ्यास सिरिज खेलेको थियो । सो सिरिजमा भारतले दुबै टोलीमाथि ३–१ को जित हात पार्न सक्यो । धोनीले भारतका लागि दुवै सिरिजमा सय भन्दा बढीको औसत रन गराए ।

तर विश्वकपमा धोनीको ब्याटबाट धेरै रन बन्न सकेन । भारतले बंगलादेश र श्रीलंकासँग हार ब्यहोर्दै समुह चरणबाटनै बाहिरियो । दुबै हारमा धोनी रननै नबनाई ‘डक आउट’ भएका थिए । यो प्रदर्शनले भारतीय समर्थकलाई निराश बनायो र उनीहरुले धोनीले बनाउन लागेको घरमा तोडफोड गरिदिएका थिए ।

विश्वकपबाट बाहिरिएपछि दक्षिण अफ्रिका र इंग्ल्याण्डसँगको सिरिजका लागि धोनीलाई टोलीको उपकप्तान बनाइयो । सन् २००५ डिसेम्बरमा क्रिकेट बोर्डबाट ‘बि’ ग्रेडको सम्झौता पाएका धोनीलाई सन् २००७ जुनमा ‘ए’ ग्रेडको दिइएको थियो ।

सन् २००७ सेप्टेम्बरमा आईसिसी टि–ट्वान्टी विश्वकपमा उनलाई कप्तान बनाइएको थियो । उनले पहिलो पटक कप्तानका रुपमा स्कटल्याण्डसँग खेलेका थिए, जुन खेल पानीले असर पारेको थियो । त्यसपछि फाइनलमा पाकिस्तानलाई हराउँदै उनको कप्तानीमा भारतले विश्वकप जित्न सफल भयो ।

सेप्टेम्बर २ मा धोनीले एकैखेलमा विकेट किपरका रूपमा ६ पटक आउट गर्न भुमिका खेल्दै एडाम गिलक्रिस्टको कीर्तिमान बराबरी गरे । सन् २००८ मा उनी भारतको टेस्ट टोलीको कप्तान चुनिए ।

वरियतामा दबदबा

सन् २००९ मा भारत र अस्ट्रेलियाबीचको सिरिजका बेला धोनीले उत्कृष्ट प्रदर्शन गरे । दोश्रो एकदिवसीयमा उनले १ सय ७ बलमा १ सय २४ रन गराउन सके । यस्तै, तेस्रो एकदिवसीयमा धोनीले युवराज सिंहसँग साझेदारी गर्दै ९५ बलमा ७१ रन गराए । सन् २००९ सेप्टेम्बर ३० मा धोनीले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पहिलो विकेट लिन सके ।

च्याम्पियन्स ट्रफीमा उनले वेस्ट इंन्डिजका ट्राभिस डाउलिनको विकेट लिएका थिए ।

सन् २००९ मा धोनीले आईसीसीको एकदिवसीय ब्याट्सम्यानको वरियतामा दबदबा जमाए । उनलाई सन् २०१० को सुरुवातमा माइकल हसीले पछि पारिदिए ।

सन् २००९ मा उनले १ हजार १ सय ९९ रन बनाउँदै सो बर्षमा सर्वाधिक रन बनाउने खेलाडीको सुचीमा रिकी पोन्टिङसँग बराबरी गरे । त्यस बर्ष उनलाई एकदिवसीय विश्व ११ को टोलीको कप्तान र विकेटकिपर बनाइएको थियो ।

विश्वकप २०११ र च्याम्पियन्स ट्रफी २०१३

आईसीसी क्रिकेट विश्वकप सन् २०११ म भारतमा आयोजना भयो । विश्वकपमा धोनी नेतृत्वको भारतलाई प्रतियोगिताको दाबेदार मानिएको थियो । सो विश्वकपमा धोनीले उल्लेख्य प्रदर्शन गर्न सकेनन् । ७ इनिङ्समा उनले १ सय ५० रन मात्र गराउन सके । तर भारत फाइनलमा पुगेको थियो । फाइनलमा श्रीलंकासँग खेल्दा भारतले २ सय ७५ रनको लक्ष्य पछ्याइरहेको थियो ।

फाइनल अघि खासै प्रभाव नजमाएका धोनीले फाइनलमा गौतम गम्भीर र युवराज सिंहसँग साझेदारी गर्दै अविजित ९१ रन गराए । उनले ऐतिहासिक छक्का प्रहार गरेर खेल सकेका थिए । उनको यो प्रदर्शनमा भारतले सन १९८३ पछि विश्वकप जित्न सफल भयो । यस्तै उनको कप्तानीमा भारतले २०१३ को च्याम्पियन्स ट्रफी जित्न सक्यो । उनको ब्याटबाट दुई खेलमा जम्मा २७ रन बनेपनि उनको रणनीति काम आयो र भारतले प्रतियोगिता जित्यो ।

२०१५ विश्वकप

सन् २०१५ को आईसीसी क्रिकेट विश्वकपको समूह चरणमा धोनी सबै खेल जित्ने पहिलो कप्तान बने । क्वार्टरफाइनलमा बंगलादेशलाई हराउँदै उनी अस्ट्रेलियन कप्तान बाहेक १ सय एकदिवसीय जित्ने पहिलो कप्तान बने । तर भारत सेमिफाइनलबाटै घर फर्कनु प¥यो । भारत सेमिफाइनलमा अस्ट्रेलियासँग पराजित भएको थियो । सो खेलमा उनले ६५ रन बनाएपनि उपाधि होडमा भारतलाई अगाडि बढाउन सकेनन् ।

सन् २०१७ को जनवरीमा धोनीले सिमित–ओभर क्रिकेटमा कप्तानीको पदबाट राजिनामा दिए । सन् २०१४–१५ को सिजनमा टेस्टबाट सन्यास लिएका धोनीले सन् २०१७ मा नयाँ खेलाडीलाई कप्तानी दिनु पर्ने भन्दै राजिनामा दिएका थिए ।

२०१९ विश्वकप

सन् २०१९ विश्वकपमा भारत सेमिफाइनलमा न्युजिल्याण्डसँग पराजित भएको थियो । सो खेलमा धोनीले अर्धशतक बनाएपछि रन आउट हुन पुगेका थिए । त्यस खेल उनको व्यक्तिगत ३ सय ५० औ एकदिवसीय समेत रहेको थियो ।

टेस्ट करिअर

धोनीको कप्तानीमा भारतले पहिलो पटक टेस्ट वरियतामा पहिलो स्थान हात पार्न सक्यो । धोनी टेस्ट क्रिकेटमा २७ जित सहित सर्वाधिक सफल भारतीय कप्तान हुन् ।

उनी टेस्टमा ४ हजार रन प्रहार गर्ने पहिलो भारतीय विकेटकिपर हुन् । धोनीले अस्ट्रेलियाविरुद्ध प्रहार गरेको २ सय २४ रन कुनै पनि भारतीय कप्तानले प्रहार गरेको तेस्रो उच्च स्कोर हो । धोनी टेस्ट क्रिकेटमा एकै इनिंग्समा सर्वाधिक रन बनाउने भारतीय विकेटकिपर हुन् । धोनी ५० छक्का प्रहार गर्ने पहिलो भारतीय कप्तान हुन् ।

एकदिवसीय करिअर

धोनी सय एकदिवसीय जित्ने तेस्रो कप्तान हुन् । उनी एकदिवसीयमा १० हजार रन बनाउने दोश्रो विकेटकिपर हुन् भने चौंथो भारतीय हुन् । छैटौं स्थानमा ब्याटिङ गर्ने क्रममा उनी सर्वाधिक रन (४ हजार ३१) बनाउने खेलाडी हुन् ।

उनी सबैभन्दा बढी अविजित (८२ पटक) रहने खेलाडीको कीर्तिमान राखेका छन् । उनी एकदिवसीयमा २ सय छक्का प्रहार गर्ने पहिलो भारतीय हुन् । धोनीले सन् २००५ मा श्रीलंकाविरुद्ध बनाएको अविजित १ सय ८३ रन विकेटकिपरले बनाएको सबैभन्दा बढी स्कोर हो ।

एकदिवसीय इतिहासमा उनी सबैभन्दा बढी खेल खेल्ने कप्तान हुन् । धोनी एकदिवसीयमा सबैभन्दा बढी (१२०) स्टम्पिङ गर्ने विकेटकिपर हुन् । उनी सय स्टम्पिङ कटाउने एकमात्र विकेटकिपर हुन् । साथै धोनी एकदिवसीयमा ३ सय क्याच लिने पहिलो विकेटकिपर हुन् ।

टी–ट्वान्टी करिअर

टी–ट्वान्टी क्रिकेटको इतिहासमा कप्तानका रुपमा धोनी सबैभन्दा बढी खेल्ने (७२) र सबैभन्दा बढी (४१) खेल जित्ने कप्तान हुन् । उनले टी–ट्वान्टीमा लगातार ८४ इनिङ्ससम्म डकआउट नभएको रेकर्ड राखेका छन् । धोनी टी–ट्वान्टीमा सबैभन्दा बढी क्याच, स्टम्पिङ र डिस्मिसल गर्ने विकेटकिपर समेत हुन् ।

-एजेन्सीको सहयोगमा अनिस भट्टराईले तयार पारेको रिपोर्ट